Zer eman dizu pinturak?
Niretzat pintura bizitzeko modu bat da. Nire bizitzaren izugarrizko zatia da. Ez bakarrik pintura lanbide bezala, baizik eta pinturak berarekin dakarren bizitza eta askatasuna. Ez dago fitxatu beharrik, ez daukazu nagusirik ez eta langilerik. Hori da askatasuna. Nik bakarrik mugatzen dut nire askatasuna.
Nolatan sartu zinen mundu horretan?
Txikitatik gustatu zaidan zerbait izan da. Ja 14 urterekin hasi nintzen era profesionalean margotzen “Graficas Valverde”n, baina 18 urterekin erabaki nuen pintore izan nahi nuela. Lan hura utzi eta nire aldetik beste behin behineko lantxoak egiten hasi nintzen: pankartak, zineko kartelak...e.a. egiten nituen. Diru horrekin pintura eta materiala erosten nuen eta nire lanak egin ahal izaten nituen. Horrela ikasi nuen margotzen.
Nolakoak izan ziren zure hasiera haiek?
Zailak. Gainera garai haiek oraingoak baino gogorragoak ziren. Orain pinturak beste prestijioa hartu du. Orduan erokeria bezala hartu zuen hemengo jendeak, txorakeri bat bezala. Normala da baserri edo fabrika giroko herri batean hori gertatzea. Gainera, garai haietan baserri batean bakarrik bizi nintzen eta esames haundiagoak sortarazten zituen horrek. Hori bai, piska bat probokatzeko ere koadro bat amaitzen nuenean etxeferoa botatzen nuen, beraz jendeak bazuen zeresana.
Eta nola aurkitzen du bakoitzak bere estiloa, bere bidea?
Denborarekin. Ezin duzuna da proiektu finko bat buruan eduki eta esan “hau egin behar dut”. Eguneroko lanak markatzen du bakoitzaren lana eta horren poderioz estilo bat sortzen duzu. Egunero lana eginez, zure estilo pertsonala aurkitzen duzu.
Ba al dakizu aldez aurretik zer egin behar duzun?
Ez. Gutxi gora behera zerbait izaten duzu; ideia bat, kolore bat... Koadroa hasten duzunean erreferentzi horrek irudimena piztu egiten dizu, gogoa sortzen dizu. Erreferentzi horri jarraituz forma bat sortzen da, eta hortik beste bat, eta beste bat... guztia osatu arte. Baina azken batean koadroak bere gisa sortu behar du, izan ere, amets bat ezin da kopiatu.
Eta nola egiten duzu lan?
Hemen azken batean orduak sartu eta itxaron egin behar duzu ea noiz ikusten duzun zerbait eta horri jarraitu. Batzuetan berotu eta “ti-ta” batean, bi ordutan koadro bat amaitu egiten duzu. Baina bestetan, mantso-mantso egiten duzu lan. Erritmo desberdinak dira. Hala ere, nik normalean lana azkar egiten dudala esan daiteke, hobeto ateratzen zait horrela. Lehen gauetan jaikitzen nintzen margotzera, baina orain ez. Azken batean ohitura batzuetan sartzen zara eta hor jarraitzen duzu.
Orduan ez al zarete hain arraroak artistak?
Pintorearen mito erromantiko hori nolabait egiazkoa da, baina oso gutxitan gertatzen da. Hor ere literatura asko dago sartuta.
Zein dira koadroak egiterakoan gehien erabiltzen dituzun gaiak?
Niretzat oinarrizkoa kolorea da. Kolorearekin formarekin baino gehiago lan egiten dut. Forma gero, egin ahala sortzen da. Kolorea da batez ere niri gehien eragiten nauena. Berarekin sentimendua sartzen dut eta gainerakoak bere martxa jarraitzen du.
Beste pintoreen eraginik ba al duzu?
Pilo bat. Ezingo nituzke guztiak aipatu. Euskal Herrikoen artean, Balerdi oso garrantzitsua izan da niretzat. Baina eragin hori ez da zuzena, hau da, ez da pintorea kopiatzea, hori kaltegarria izaten da. Beste artistek ireki egiten zaituzte, askatasuna ematen dizute. Izpiritua duen lanak ikutu egiten zaitu eta gero zure erara sartu egiten duzu zure lanean izpiritu hori. Zerbait piztu egiten dizute barnean lan horiek.
Koadroez gain beste lan batzuk ere egiten dituzu.
Bai, adibidez Bertso Txapelketarako eta Che Guevararen aldeko kontzertuko kartelak nik egin ditut. Lan hauek egitea gustatzen zait, zerbait desberdina egiteko aukera ematen dizulako. Deskantsu bat da niretzat. Gainera, normalean lagunarteko gauzak egiten ditut, besterik gabe.
"Orduan ezinbestekoa zen kanpora ateratzea"
Soldaduzkara bolondres joan omen zinen.
Bai, Parisera lehenago joan ahal izateko. Paris mundu osoko artearen hiribirua zen (1959. urtea zen) eta bertara joatea erabaki nuen. Maila horretan Espainia eta Euskal Herria hilda zeuden, informazio gutxi eta zentsura asko baitzegoen. Parisen beste arnasa hartzen zen. Han ikasi baino gehiago, ikusi egin nuen, eta ikusiz ikasi. Sorpresa ikaragarriak hartu nituen, izan ere guk ezer ez genuen ikusi ordurarte, hona ez zen ezer ailegatzen. Orain informazioa toki guztietara iristen da. Orduan ezinbestekoa zen kanpora ateratzea.
Munduan zehar erakusketak egin dituzu. Zertarako balio dute gehiago, koadroak saltzeko edo ezagutzera emateko?
Erakusketak, jendeak koadroak ikusteko egiten dira batez ere. Noski, saltzea beharrezkoa da, baina azken batean koadroak ikusteko dira. Niretzat tristeena zure lanak inork ez ikustea da.
Eta zaila egiten al zaizu zure arte lanetatik urruntzea?
Bai, baina ez diot kasu handiegirik egiten, bestela askorekin geratuko nintzateke. Adibidez, aspaldi kartoiekin egin nituen papiroei debozio handia diet, eta hauek ia guztiak ditut.
Askotan jendeak ez ditu ulertzen zure lanak.
Artea edozeinek uler dezake, baina saiatu gabe ezin da ulertu, noski. Guk ezin duguna egin da guztiak ulertzeko moduko mailara jeistea. Jendeak egin behar du ahalegina; eta hori informazioaren bidez egiten da; zer egin da mende honetan... eta abar. Bestela jauzia izugarria izaten da.
Eta nola nabaritzen da koadro bat ona ala txarra den?
Normalean koadroa ona denean, ona da. Batzuetan "kameloa", alegia, ziria, hasieran erraza da aurrera ateratzen, baina luzera jota ezinezkoa da, hori nabaritu egiten da. Hala ere, denboraren poderioz koadro baten balioa ere alda daiteke. Garai batean hain onak iruditzen ez zitzaizkizunak balioz gora egiten dute, eta onak zirela uste zenituen beste batzuk berriz behera.
"Urtebetez jo eta su ibili nintzen murala egiten"
Beharbada guretzat frontoi atzeko lana da ezagunena. Nola sortu zitzaizun ideia hau?
1973 eta 1974. urte bitartean egin nuen lan hau. Urte horretan frontoi atzeko baratzeak bota zituzten etxeak egiteko eta frontoiko pareta oso nabarmena geratu zen, agerian. Udalak esan zidan bertan zerbait egiteko eta pentsatu ondoren, jo eta su ibili nintzen lanean urte betez. Ilusio handia nuen zerbait handia egiteko, eta gainera herrian izanda...
Obra hau berezia izango da orduan.
Dudarik ez. Gainera oso ondo iraun duela iruditzen zait forma eta kontzeptu aldetik. Izan ere 25 urte ondoren irautea asko da. Herrian integratu egin dela ikusten dut. Garai hartan horrelako lan bat herrian egitea konpromiso handiko lana zen, inguruarekin ondo konpondu behar zuen, eta uste dut hori lortu nuela. Hori bai, bere esanahiagatik galdetzen badidazu bakoitzak berea eman behar diola esango dizut.
Guggenheim eta Kursaala?
Nik nahiago ditut alde positibotik ikusi. Azken batean Amerikako Estatu Batuetako sukurtsal bat da. Hori bai, hemengo diruarekin egina, baina sukurtsal bat da azken finean. Kontuan izan behar da beti amerikarrak aginduko dutela.
Eta itxura aldetik?
Arkitektura biak izugarriak iruditzen zaizkit. Bata espresionismo hutsa da, eskultura bat bezalakoa da. Besteak berriz minimalista kutsua du, sinpleagoa da. Hauen eragina ona izango dela uste dut, gizartea mugituko dutelako.
Zein da gaur egun euskal artisten maila?
Uste dut maila polita dagoela. Hala ere orain kutsu akademiko gehiago dago, Arte Ederren ikasketak direla medio, horrek nortasuna galduarazi egiten duela uste dut. Baina hori ikasitakoa ahaztuz berreskuratzen da. Artista batek beti ikasten aritu behar du. Lehen autodidaktak ginen, bakoitza bere kabuz ikasi eta moldatu ginen. Balio duenak akademikotasun hori gainetik kenduko du, eta balio ez duenak klaseak emango ditu.
Idoia Torregarai, 1997ko azaroaren 28ko NOAUA! aldizkarian.
